قلم (ریشه لاتین پینا به معنای پر) وسیله ای بلند، باریک و مدور است که برای نشاندن جوهر بر روی سطح (معمولا کاغذی) به هدف نوشتاری یا ترسیمی مورد استفاده قرار می گیرد.

ساکنان هندوستان کهن اولین کسانی بودند که از قلم استفاده کردند. بنا بر نوشته ای قدیمی اولین قلم های ساخته شده در هند از پر پرندگان، چوب بامبو و ... ساخته شده بود. حدود 500 سال قبل از میلاد مسیح (ع) برای نگارش ادبیات کهن پوراناس، رامایانا و ماهابارتا از این نوع قلم ها استفاده شده بود. مصریان قدیم برای نگارش نسخه های خطی روی رول های پاپیروس، از برس های جنس نی یا قلم های نی دریایی استفاده می کردند.

حدود 3000 سال قبل از میلاد مسیح (ع) برای نوشتن روی پوست، احتمالا از قلم های نی استفاده می شده. این قلم ها تا قرون وسطی کاربرد داشته اند و از قرن هفتم، قلم های پر به آرامی جایگزین قلم نی شدند. قلم نی معمولا از گیاه بامبو ساخته می شد و امروزه نیز در بعضی از نواحی پاکستان دانش آموزان جوان برای نگارش روی تخته های نازک چوبی از آنها استفاده می کنند.

حدود 100 سال قبل از میلاد مسیح (ع) در کومران جودا برای نگارش متون از قلم پر استفاده میشد. این متون به زبان هبرو بوسیله قلم پر پرندگان نگارش میشد. بعد از سقوط امپراطوری روم، تهیه قلم نی برای اروپاییان سخت شد و به استفاده از قلم پر روی آوردند. در نوشته های سن ایزیدور سویل (قرن هفتم) اشاراتی به استفاده از قلم پر شده است. استفاده از قلم پر تا قرن 18 ادامه یافت و قانون اساسی ایالات متحده آمریکا در سال 1787 با همین نوع قلم نوشته و امضاء شد.

در خرابه های پمپی نوک مسی یافت شده و نشان دهنده این است که در سال 79 از نوک فلزی استفاده میشده. در خاطرات آگوست 1663 ساموئل پیپس نیز اشاراتی وجود دارد. در سال 1803 اختراع یک قلم نوک فلزی به ثبت رسید اما این ثبت از نظر تجاری به بهره برداری نرسید. در سال 1822 جان میچل اهل بیرمنگام تولید انبوه قلم نوک فلزی را آغاز نمود و پس از آن کیفیت نوک های فولادی به اندازه کافی بهبود یافته بود تا این قلم ها (که به درون ظرف جوهر فرو برده می شدند) به صورت عمومی مورد استفاده قرار گیرند.

قدیمی ترین ثبت تاریخی قلم دارای وحفظه جوهر به قرن دهم باز می گردد. در سال 953 معاد المعز خلیفه فاطمی مصر خواستار قلمی شد که دست و لباسش را کثیف نمی نمود. قلمی به او ارائه شد که جوهر از داخل محفظه به نوک می رسید. احتمالا این نوع قلم، یک خودنویس بوده ولی مکانیسم آن نامعلوم است و تنها یک بار از آن نام برده شده. در سال 1636 مدل دیگری از قلم محفظه دار ارائه شد. مخترع آلمانی، دنیل شونتر در کتاب ریاضی – فیزیک خود قلمی را توصیف می کند که از دوقلم تشکیل شده بود. یک قلم بعنوان محفظه جوهر داخل قلم دیگر. جوهر توسط یک چوب پنبه داخل قلم محبوس بود و از سوراخ ریزی از نوک قلم بیرون می آمد. در سال 1809 بارتولومئو فولش حق قلم دارای محفظه جوهر را به نام خود ثبت نمود.

با اینکه دانشجویی در پاریس به نام پونارو خودنویس را اختراع کرد، دولت فرانسه این اختراع را به نام خود در سال 1827 ثبت نمود. حق اختراع و تولید خودنویس، مخصوصا خودنویس های فولادی جان میچل، در دهه 1850 افزایش یافت.

ادوارد پنکالا اهل کرواسی بخاطر ساخت مداد مکانیکی ( که در 1906 مداد اتوماتیک نامیده می شد) و اولین خودنویس با جوهر سخت مشهور شد (1907). با همکاری با کارآفرینی به نام ادموند موستر، شرکت پنکالا-موستر را تاسیس نمود و کارخانه تولید قلم و مداد را راه اندازی نمود. این کارخانه در آن زمان بزرگترین کارخانه مداد و قلم دنیا بود. این شرکت هم اکنون به توز-پنکالا تغییر نام داده و هنوز فعال است. توز مخفف سه کلمه به زبان کرواسی است به معنای کارخانه مداد زاگرب.

در دو دوره جرج و ویکتوریا در انگلستان، از قلم و جوهر بیشتر برای طراحی های سریع استفاده می شد. جرج رومنی چند اثر هنری جالب توجه از اما همیلتون خلق نموده بود که بخاطر صرف جویی در استفاده از خطوط مورد توجه است. اثری که تنها با ترسیم چند خط بوجود آمده و چهره ها و اندام ها کاملا قابل تشخیصند. بعدها هنرمندان انگلیسی نقاشی های قلم و جوهر را به شکل پیشرفته تری درآوردند که بعنوان مثال کامل ترین آن نقاشی های ساموئل پالمر از چشم انداز های گوناگونی ست که در سال 1825 ترسیم نموده بود.

جوهر ماده متنوعی است که برای هزاران سال مورد استفاده بوده. از آن می توان به طرق مختلف استفاده کرد مثلا با یک قلم مو. با این وجود، روش سنتی کاربرد از جوهر و مفیدترین آن، از طریق قلم است. 

مانند خیلی از هنرها استفاده از قلم و جوهر در دسترس ترین وسیله محسوب می شوند و با این وجود در عصر حاضر جایگاه قلم و جوهر چندان رفیع نیست. به این دلیل که نقاشی دیگر به شکل گسترده در مدارس هنری تدریس نمی شود.

استفاده از مطالب با ذکر منبع بلا مانع است.